Δημήτρης Πικιώνης «Γαίας ατίμωσις»
O Ιλισσός στο ύψος της Καλιρρόης απο φωτογραφία του 1910
Ο Ιλισσός (ή Ιλισός ή Ειλισσός ή και Ηιλισός) ποταμός, στην αρχαιότητα θεωρείτο ιερός και τα νερά του χρησιμοποιούνταν για τις ιερές καθάρσεις των Αθηναίων.
«...[229a] Σωκράτης
δεῦρ᾽ ἐκτραπόμενοι κατὰ τὸν Ἰλισὸν ἴωμεν, εἶτα ὅπου ἂν δόξῃ ἐν ἡσυχίᾳ καθιζησόμεθα.
Έλα ν' αλλάξωμεν δρόμον και να υπάγωμεν προς τον Ιλισσόν, κατόπιν εις όποιον μέρος ήθελε μας αρέσει θα καθίσωμεν με ησυχίαν.
Έλα ν' αλλάξωμεν δρόμον και να υπάγωμεν προς τον Ιλισσόν, κατόπιν εις όποιον μέρος ήθελε μας αρέσει θα καθίσωμεν με ησυχίαν.
Ο πλατωνικός διάλογος «Φαίδρος», η καταστροφή του Ιλισσού και η αποκάλυψη του Cheonggyecheon.
«...[229a] Σωκράτης
δεῦρ᾽ ἐκτραπόμενοι κατὰ τὸν Ἰλισὸν ἴωμεν, εἶτα ὅπου ἂν δόξῃ ἐν ἡσυχίᾳ καθιζησόμεθα.
Έλα ν' αλλάξωμεν δρόμον και να υπάγωμεν προς τον Ιλισσόν, κατόπιν εις όποιον μέρος ήθελε μας αρέσει θα καθίσωμεν με ησυχίαν.
…
[229c] Σωκράτης
οὔκ, ἀλλὰ κάτωθεν ὅσον δύ᾽ ἢ τρία στάδια, ᾗ πρὸς τὸ ἐν Ἄγρας διαβαίνομεν· καὶ πού τίς ἐστι βωμὸς αὐτόθι Βορέου...
Όχι απ' εδώ, αλλ' από παρά κάτω δύο ή τρία στάδια, όπου διαβαίνομεν προς το ιερόν της Άγρας• (22) και αυτού κάπου υπάρχει βωμός τις τουΒορέου...
...νὴ τὴν Ἥραν, καλή γε ἡ καταγωγή. ἥ τε γὰρ πλάτανος αὕτη μάλ᾽ ἀμφιλαφής τε καὶ ὑψηλή, τοῦ τε ἄγνου τὸ ὕψος καὶ τὸ σύσκιον πάγκαλον, καὶ ὡς ἀκμὴν ἔχει τῆς ἄνθης, ὡς ἂν εὐωδέστατον παρέχοι τὸν τόπον· ἥ τε αὖ πηγὴ χαριεστάτη ὑπὸ τῆς πλατάνου ῥεῖ μάλα ψυχροῦ ὕδατος, ὥστε γε τῷ ποδὶ τεκμήρασθαι. Νυμφῶν τέ τινων καὶ Ἀχελῴου ἱερὸν ἀπὸ τῶν κορῶν τε καὶ ἀγαλμάτων ἔοικεν εἶναι.
[230c] εἰ δ᾽ αὖ βούλει, τὸ εὔπνουν τοῦ τόπου ὡς ἀγαπητὸν καὶ σφόδρα ἡδύ· θερινόν τε καὶ λιγυρὸν ὑπηχεῖ τῷ τῶν τεττίγων χορῷ. πάντων δὲ κομψότατον τὸ τῆς πόας, ὅτι ἐν ἠρέμα προσάντει ἱκανὴ πέφυκε κατακλινέντι τὴν κεφαλὴν παγκάλως ἔχειν. ὥστε ἄριστά σοι ἐξενάγηται, ὦ φίλε Φαῖδρε.
Μα την Ήραν, πολύ ωραίον το καταφύγιον! Πόσον είναι πλατύς και υψηλός ο πλάτανος αυτός, και της λυγαριάς το ύψος και η πυκνή σκιά πόσον εξαίρετα, και πόσον ακμάζει η άνθησις ως να ήθελε να ευωδιάση τον τόπον• εξ άλλου γεμάτη γλυκύτητα είναι και η πηγή που τρέχει κάτω από τον πλάτανον με υπερβολικά ψυχρό νερό, καθώς δύναται τουλάχιστον να συμπεράνη κανείς με το πόδι του• εις Νύμφας τινάς και εις τον ποταμόν Αχελώον φαίνεται ότι είναι το μέρος αφιερωμένον, εάν κρίνη κανείς, από τις κούκλες και τα αγάλματα αυτά εδώ. Εάν δε πάλιν θέλης [και άλλα], το καλό αεράκι πού πνέει εις τον τόπον πόσον είναι επιθυμητόν και πολύ γλυκύ• με θερινόν και λιγυρόν ήχον συνοδεύει την χορωδίαν των τεττίγων. Αλλ' εκείνο που παρέχει το περισσότερον θέλγητρον εξ όλων είναι η χλόη η οποία φυτρώνουσα εις μέρος ελαφρώς κεκλιμένον είναι εξαίρετα διασκευασμένη διά να γύρη κανείς την κεφαλήν. Ώστε, αγαπητέ Φαίδρε, άριστα με εξενάγησες...».
Το παραπάνω αποσπάσματα, προέρχονται από τον πλατωνικό διάλογο «Φαίδρος (Ή περί καλού, ηθικός)». Εν περιλήψει, η υπόθεση έχει ως εξής: Ο Σωκράτης και ο Φαίδρος συναντιούνται κοντά στο Ολυμπιείον, βγαίνουν εκτός των τειχών από γειτονική πύλη και φθάνουν καταμεσήμερο και με ζέστη σε πανύψηλο πλατάνι κοντά σε πηγή, όπου εξελίσσεται ο διάλογος με θέμα τον έρωτα. Στην πορεία τους αναφέρονται στην αρπαγή της Ωρείθυιας από τον Βορέα κοντά στη διάβαση του Ιλισού προς το Ιερό της Άγρας και στο Ιερό των Νυμφών και του Αχελώου.
Πιστεύω ότι είναι αδύνατον να διαβάσει κάποιος αυτά τα κείμενα χωρίς να μελαγχολήσει, αφού σήμερα, δυστυχώς, σχεδόν τίποτα δεν έχει απομείνει από το ειδυλλιακό φυσικό σκηνικό που περιγράφει ο Πλάτωνας. Ο Ιλισσός (ή Ιλισός ή Ειλισσός ή και Ηιλισός) ποταμός, στην αρχαιότητα θεωρείτο ιερός και τα νερά του χρησιμοποιούνταν για τις ιερές καθάρσεις των Αθηναίων. Στη σύγχρονη Ελλάδα, βάσκανος μοίρα επιφύλασσε να σκεπαστεί με τόνους τσιμέντου και ασφάλτου και να «καταδικαστεί» να κυλάει υπογείως, κάτω από τις οδούς Μιχαλακοπούλου, Βασιλέως Κωνσταντίνου και Καλλιρόης, δεχόμενος στην κοίτη του πάσης φύσεως λύματα .
Οι Ευρωπαϊκές πόλεις είναι περήφανες για τα ποτάμια τους. Τα σεβάστηκαν και τα διατήρησαν στο διάβα των αιώνων, σε αντίθεση με την Αθήνα που επέδειξε έναν συνεπή και παράλογο καταστροφικό ζήλο σε αυτόν τον τομέα.
Η απαρχή της καταστροφής του Ιλισσού ανάγεται στα χρόνια του Όθωνα, όταν ο Δήμος Αθηναίων πουλούσε αμμοχάλικο από την κοίτη του στους εργολάβους της εποχής για να στρώνουν τους δρόμους της πόλης. Στα τέλη της βασιλείας του Όθωνα πχ., για διάστημα περίπου 3,5 μηνών, υπολογιζόταν ότι οι ανάγκες σε άμμο έφθαναν από 400-600 κυβικά μέτρα. Η συνήθεια να του αφαιρούν την πολύτιμη για την ύπαρξή του άμμο (παράλληλα με τη ρίψη ακαθάρτων υδάτων στην κοίτη του) συνεχίστηκε μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1920, όταν το Δημόσιο συνέχιζε να αποκομίζει οφέλη από την εκμετάλλευσή του. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘30 άρχισαν τα έργα κάλυψής του.
Εις μάτην έλεγε ο γέρων ακαδημαϊκός Καμπούρογλου ότι «Πρόκειται περί καταστροφής δευτέρας μετά την του Παρθενώνος, με την διαφοράν ότι εκείνον μεν τον κατέστρεψαν ξένοι, αυτόν δε (σ.σ.: τον Ιλισσό) πρόκειται να τον καταστρέψουν Έλληνες, ως τοιούτοι τουλάχιστον φέρονται εις τα Μητρώα των αρρένων»!
Η ταφόπλακα ετέθη την δεκαετία του ’50, με την πολιτική της αντιπαροχής και των πολυκατοικιών, καθώς και την «εξυπηρέτηση» του αυτοκινήτου, που αντιμετωπίζε τα ποτάμια ως εμπόδια μέσα στο αττικό περιβάλλον.
Ας αναφερθεί σε αυτό το σημείο ότι η καταστροφική μανία δεν επικεντρώθηκε μόνο στον Ιλισσό, αλλά σε κάθε ιστορικό ποτάμι των Αθηνών, όπως πχ. στον Κηφισσό, στον Ηριδανό, στον Κυκλοβόρο, στον Ελάσσονα, κ.α. Επίσης, ας έχουμε υπ’οψιν ότι έως εκείνη την εποχή, το 1950 περίπου, το αττικό τοπίο ήταν πολύ κοντά, τόσο στις περιγραφές των αρχαίων , όσο και των νέων περιηγητών.
Το καταστροφικό έργο των ανθρώπων είχε καταγγείλει τότε και ο αρχιτέκτονας, ζωγράφος και μεγάλος στοχαστής Δημήτρης Πικιώνης. Το 1954, στην ομιλία του «Γαίας ατίμωσις» ανέφερε με θρηνητικό τόνο: «Tι εκάνατε τον Ιλισό και τον Κηφισό, τα δυό αγιάσματά μου; Εβάλατε μέσα τους τους υπονόμους σας, ερίξατε τα νερά των εργοστασίων σας. Δεν βλέπω πια βωμούς των θεών επάνω εις τα όρη μου και τους λόφους, πάρεξ τα γραφεία και τις μηχανές των Εταιρειών σας. Εκείνοι ήταν σημάδι λατρείας, σε σας δεν απόμεινε παρ' η κατώτερη μορφή της σχέσης με τη Φύση, η εκμετάλλευση».
Η καταστροφή βέβαια συνεχίστηκε αδιάκοπα ως στις μέρες μας. Πληροφοριακά, ενώ στα τέλη του 19ου αιώνα, διέσχιζαν το λεκανοπέδιο, 700 χείμαρροι, ποτάμια και ρυάκια, το 1999, ο αριθμός τους ήταν μικρότερος των 70 και σήμερα, δεν υπερβαίνουν τα 50. Όλα τα υπόλοιπα μπαζώθηκαν και καταπατήθηκαν. Μόνο στο λεκανοπέδιο της Αττικής έχουν μπαζωθεί και τσιμεντοποιηθεί περίπου 550 χιλιόμετρα ρέματα και χείμαρροι.
Άραγε, έχουμε αναρωτηθεί ποτέ, πόσο υψηλότερη θα ήταν η ποιότητα ζωής στην Αθήνα αν τα ποτάμια της δεν είχαν «χαθεί»; Πόσο διαφορετικό θα ήταν το κλίμα της; Πόσο θετικά θα επιδρούσε στην ψυχολογία των πολιτών η ύπαρξη τέτοιων «οάσεων» μέσα στις τσιμεντένιες συνοικίες; Πόσο ωραίο θα ήταν να υπήρχε η δυνατότητα διοργάνωσης φιλοσοφικών περιπάτων στις όχθες του Ιλισσού, ώστε να βλέπουν μαθητές, φοιτητές, τουρίστες, ιδίοις όμμασι, τις περιοχές όπου η φιλοσοφία οδηγήθηκε στο απόγειό της;
Η υλοποίηση ενός σχεδίου για την αποκάλυψη και την ανάδειξη του Ιλισσού μπορεί να φαντάζει σε κάποιους ουτοπικό σενάριο. Σαφώς και δεν ισχυρίζομαι ότι πρόκειται για εύκολο εγχείρημα, αντιθέτως, θεωρώ ότι είναι άθλος! Πιστεύω όμως, ότι όταν υπάρχει πραγματικά θέληση, τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο! Υπάρχουν πόλεις που έχουν φέρει τέτοιους άθλους εις πέρας, με κορυφαίο παράδειγμα, την αποκάλυψη του ποταμού Cheonggyecheon στη Σεούλ, στη Νότια Κορέα.
Ο εν λόγω ποταμός, καλυπτόταν για δεκαετίες ολόκληρες από έναν αυτοκινητόδρομο 12 λωρίδων (κάτι παρόμοιο με τον δικό μας Κηφισσό). Στα τέλη της δεκαετίας του '60 μάλιστα αποφασίστηκε να προστεθεί και δεύτερος όροφος, ένας υπερυψωμένος δρόμος ταχείας κυκλοφορίας (σύμβολο νεωτερικότητας) που συνέδεε το ανατολικό με το δυτικό κομμάτι της πόλης.
Το 2005 όμως, μετά την υλοποίηση ενός φιλόδοξου σχεδίου, ο ποταμός Cheonggyecheon αναγεννήθηκε! Ο Μιουνγκ-Μπακ Λι, δήμαρχος τότε της Σεούλ, βασιζόμενος σε εργασίες του Τμήματος Πολεοδομίας του Εθνικού Πανεπιστημίου της Σεούλ, κατόρθωσε μετά από μεγάλη προσπάθεια και αντιδράσεις, να ξαναφέρει τον χείμαρρο στο φως, αφού πρώτα κατεδάφισε όχι μόνο τον υπερυψωμένο, αλλά και τον επίγειο δρόμο που τον σκέπαζαν. Σήμερα το κέντρο της Σεούλ διατρέχει ένα ποτάμι με κατάφυτες όχθες, στο οποίο ντόπιοι και τουρίστες μπορούν να ασχοληθούν με ποικίλες δραστηριότητες, όπως πχ. το ψάρεμα και το κολύμπι.
Αρτέμης 2015
ΚΕΙΜΕΝΟ Αrtemios Neorhapsodist
FACEBOOK Artemios Neorhapsodist B
VIDEO
ΙΛΛΙΣΟΣ - ΝΑΝΑ ΜΟΥΣΧΟΥΡΗ
VIDEO
ΙΛΛΙΣΟΣ - ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου